09. Jaarverslagen opgravingen

Van archiefstudie, over luchtverkenning tot veldwerk

Jaarverslag 2017 

Naar jaarlijkse traditie leggen wij in voorliggend jaarverslag de resultaten voor van het oudheidkundig bodemonderzoek in ons studiegebied Zuid-West-Vlaanderen, d.w.z. het arrondissement Kortrijk met zijn 13 fusiegemeenten, ontstaan door samenvoeging van 42 deelgemeenten op 1 januari 1977.

Werkzaamheden vonden plaats in 17 deelgemeenten; het ging zowel om systematische prospecties, meldingen van toevallige vondsten, grootschalig vlak-dekkend onderzoek door commerciële bedrijven, verwerking van oudere vondsten (bv. Kortrijk-Walle) en toepassingen in aanverwante studierichtingen zoals de numismatiek, de ceramische studie (Wervik), de luchtfotografie, publicatie van vondstcomplexen (Gallo-Romeins heiligdom in Harelbeke-Stasegem), architectuur … enz.

We mochten ons verheugen in een goede samenwerking met diverse musea (Aardenburg, Sluis), verenigingen (Dadingisela, Mulnis, Moorslede), personen (Antoine Vervaeke) en instellingen (gemeentebestuur Zwevegem en van Cany-Barville in Normandië).

Maar … we stelden ook vast dat het Verdrag van Malta inzake toepassing grote leemten vertoont, te danken aan een onvolledige en vaak foutieve Centrale Archeologische Inventaris van Vlaanderen. Daardoor werd in Kortrijk een deel van de Franse dwangburcht (1297-1302) voor een vierde maal blootgelegd en gingen in de LAR-zone van lauwe en Rekkem een tiental walgrachtsites zonder onderzoek verloren! De opgraving Harelbeke-markt wees uit hoe door jarenlange compilatie zonder bronnenonderzoek verkeerde verwachtingspatronen ontstaan zijn.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jaarverslag 2016

De opmaak van voorliggend inwendig jaarverslag betekent steeds het einde van het zoveelste intense werkjaar! Veldverkenningen, opmaak van archeologische nota’s, medewerking aan veldverkennend of vlakdekkend onderzoek, luchtfotografie... enz. gaan steeds hand in hand met de aanverwante hulpwetenschappen zoals het raadplegen en verwerken van geschreven of iconografische bronnen, de numismatiek, bodemkunde, monumentenzorg en –restauraties… enz. Alleen al in ons werkterrein, het arrondissement Kortrijk met zijn 42 deelgemeenten, waren we actief in 19 deelgemeenten.

De opmaak van de regionale archeologische kaart vestigde dit jaar de aandacht op Lauwe en Moen, waar liefst 190 nieuwe vindplaatsen op kaart werden gezet. De luchtfotografie opende eens te meer nieuwe horizonten, toen we n.a.v. opnames i.v.m. de motte van Spiere ook een onbekende versterking aan de overzijde van de Schelde ontdekten en daardoor geconfronteerd werden met de voormalige grens tussen Duitsland en Frankrijk. Ook archeologische nazorg was aan de orde van de dag: de eindpublicatie van een Gallo-Romeins heiligdom in Harelbeke en de nalatenschap van wijlen Jacques Viérin.

 

 

Volledig verslag: lees hier

 

 

Jaarverslag 2015

Naar jaarlijkse traditie , en dit sedert 1970, brengen wij een inwendig jaarverslag uit dat een overzicht biedt van alle archeologische activiteiten en realisaties in het voorbije jaar. Het werkterrein van VZW Archeologie Zuid-West-Vlaanderen omkadert het volledige arrondissement Kortrijk met zijn 42 gemeenten en deelgemeenten, samen zowat 40.000 hectaren groot.

De veldverkenningen resulteerden in de verdere opmaak van onze archeologische kaarten van o.m. Bissegem, Bellegem, Kortrijk-Zuid, Kortrijk-Marke (Markebeke/ von Richthofen), Lauwe, Menen, Rollegem, Sint-Denijs en Spiere. Honderden vindplaatsen werden op kaart gezet ,in jaarlijks terugkerende prospecties met nieuw vondstenmateriaal aangevuld en in het kader van luchtfotografie, iconografische studies en archiefonderzoek in hun historische context geplaatst. In die zin vervullen we een voortrekkersrol inzake de regionale archeologische inventarisatie.

In een goede samenwerking met commerciële bedrijven vond grootschalig onderzoek plaats in Harelbeke-Markt, Kerkhove-Scheldesluis, Kortrijk-omgeving station, Kortrijk-Handboogstraat en –kaai, Kortrijk-Schaapsdreef, Kortrijk-Morinnestraat, Kortrijk-Karel de Goedelaan (domein voormalige leprozerij), Kortrijk-Paulinnen (grafelijke motte en refuge van Wevelgem) en Zwevegem-De Losschaert.

Nieuw waren de vindplaatsen in Gullegem-Goed Te Hondschote, Heule-Toortelbeek, Kortrijk-Zuid (Manpad- en Elleboogstraat) en Spiere.

Toezicht op bouwwerven liet ons toe aanvullende informatie in te winnen met betrekking tot de Houtmarkt, de Reepkaai, de Nieuwe Leiepoort , het huis van de grootjuffrouw in het begijnhof en de Franse dwangburcht. Renovatie van herberg Oud Cortrycke leverde nieuwe gegevens van bouwkundige betekenis op.

De luchtfotografie boekte andermaal opmerkelijke resultaten in Lauwe (Franse Linies van 1677-1683) en Waregem, grafheuvels uit de Bronstijd.

In Spiere maakten we een reeks opmerkelijke foto’s van een middeleeuwse motte , die in het kader van ontbossingswerken voor het eerst zichtbaar werd.

Multi-disciplinaire studie leidde in Sint-Eloois-Vijve tot de juiste situering van de grafelijke burcht, bekend uit 10e-eeuwse kronieken.

Tenslotte werden we ook nu weer geconfronteerd met een steeds toenemend aantal 2e generatiewerven. Dit zijn vaak grootschalige bouwputten ,meestal in de Kortrijkse stadskern, die al in de jaren 1950-1970 volledig afgegraven werden en niet de minste archeologische waarde bezitten. We denken aan de Rijselstraat, de Consciencestraat, de Rekollettenstraat …enz.

Aan de Houtmarkt wisten we ondanks een voorafgaand bodemonderzoek toch nog een reeks middeleeuwse zandwinningskuilen en houten waterputten in te tekenen. In Bellegem-Bellegemkerkdreef had een terreinverkennend onderzoek niet het minste resultaat!

De abnormaal intense activiteit op het vlak van nieuwbouw en verkavelingen, zo kenmerkend voor het werkjaar 2015, wijst mogelijks op een verzwakking van de algemene conjunctuur in de nabije toekomst. Dat zal zich uiteraard op het archeologische vlak duidelijk laten voelen .

Te Kortrijk , 30 december 2015
Ph. Despriet

Jaarverslag 2014

Eens te meer blijkt hoe belangrijk veldverkenning als preventief werkinstrument is! Gemeenten waar nooit voorheen een vondst verricht werd, worden nu speciaal in de kijker gezet, en dit was het geval met de Anzegemse deelgemeente Ingooigem. Op 1 januari 2014 was daar één vindplaats bekend; maar op 30 december 2014 sloten we de inventaris af met 87 nieuwe vindplaatsen.

De multidisciplinaire aanpak mondde uit in enkele bijzondere studieprojecten, zoals “Markebeke” in Kortrijk-Marke en “Te Clare” in Sint-Denijs, deelgemeente van Zwevegem.

De ervaring leert dat dergelijke studies, verwerkt in het Centraal Archeologische Inventaris Vlaanderen, een stevige basis van kennis vormen voor hetzij terreinverkennend onderzoek, hetzij vlakdekkende opgravingen. Toepassing vond plaats in de Torkonjestraat in Marke, Kortrijk-Schaapsdreef, Kortrijk-Houtmarkt … enz.
Maar…, aan deze vernieuwde aanpak zitten ook mindere positieve aspecten! Zo stelden wij vast aan de Torkonjestraat dat laat–neolithische strooizones van vuursteenvoorwerpen en 17-18e-eeuwse oppervlaktevondsten van een schutterstand, bij mechanische terreinverkenning gewoon in het niets verdwijnen. Struktureel toezicht op bouwwerven leverde zoals zoals steeds kleine, maar waardevolle gegevens op, m.b.t.t. tot de gracht van het Bourgondisch kasteel, oude vondsten in Harelbeke (verbeterde datering), vondstmeldingen door derden, het lokaliseren van verdwenen walgrachthoeven (Deerlijk)…enz. Luchtfotografie leverde weinig gegevens op als gevolg van aanhoudende regen.
Inzameling van Vlaams aardewerk aan de Theodoor Sevenslaan in Kortrijk mondt op 5 juni uit in een tentoonstelling over Kortrijk als pottenbakkerscentrum in het museum van Torhout. De bijhorende studie verschijnt als monografie nr. 90.

Volledig verslag: lees hier

Jaarverslag 2013

In het voorliggend verslag bieden we naar jaarlijkse traditie een overzicht van alle vondsten, opgravingen en aanvullende realisaties, verricht in ons werkgebied: het arrondissement Kortrijk (ca. 42.000 ha; 42 gemeenten en deelgemeenten).

Daar we in 1969 met dit initiatief uitpakten (zie De Leiegouw, Jg. XII, 1970, blz. 215-216) beschikken we nu over een uitzonderlijk rijk gedocumenteerd werkdocument voor de verdere opmaak van archeologische kaarten.

De regionale archeologische kaart wordt stilaan een heel stevig opgebouwd werkinstrument, dat jaarlijks met nieuwe vondsten aangevuld wordt; naar schatting telt het arrondissement zowat 8000 bestaande of verdwenen (mechanisch opgeruimde) archeologische vindplaatsen.

Hierdoor krijgen de vlakdekkende opgravingen een ruimere betekenis. In 2013 vonden ze plaats in Kuurne en in Wevelgem; ze vullen onze kennis rond landelijke bewoning in aanzienlijke mate aan. Eerdere resultaten en inzichten door de luchtfotografie m.b.t. de bronstijd kregen plots in Wevelgem een andere dimensie door de ontdekking van twee nagenoeg intacte stukken vaatwerk.

De archeologische veldverkenningen van Menen tot Kortrijk vullen we nu per gemeente aan, met groot resultaat in Bellegem. Nu pas blijkt hoe rijk de Leievallei wel is !

Stadskernonderzoek vulden we in Kortrijk aan met onderzoek in het begijnhof, de ontdekking van pottenbakkersafval, een 13e-eeuwse woning in de Leiestraat ... enz.

Lopende projecten in Heule-Steenakker, Marke-Torkonjestraat en Rollegem-Klijtberg gaan de realisatie van woon- of nijverheidsvestiging vooraf; alle perioden zijn er in het rijke vondstenmateriaal aanwezig.

Naast oude vondstmeldingen en omkaderende studies in de rijks- en overheidsarchieven noteerden we ook de jaarlijkse bijdrage van de luchtfotografie. Uitgevoerd in winterse omstandigheden met een samengaan van ijsvorming en poedersneeuw brachten we met deze werkmethode een hele reeks tot dusver weinig of niet bekende middeleeuwse sites in kaart.

Volledig verslag: lees hier

Jaarverslag 2012

Voorliggend verslag geeft een overzicht van de vele vondsten, in 2012 verricht door Archeologie Zuid-West-Vlaanderen of door commerciële bedrijven (wet van Malta).
De archeologische kaarten van Bellegem, Kuurne, Menen, Spiere-Helkijn en Wevelgem groeiden door de intense, multidisciplinaire benadering uit tot grote werkinstrumenten voor komende projecten.

Belangrijk was het voorbereidend werk m.b.t. de projecten ,,800 jaar Cisterciënzerinnen in Zuid-West-Vlaanderen’’ en het geplande 1e deel van de Archeologische Atlas van Kortrijk, wijken Buda en Overleie.  Meer en meer commerciële projecten zagen het licht, o.m. in Kortrijk (Manpadstraat; Begijnhof), Kuurne, Wevelgem e.a. plaatsen. 

Architectuurstudie leverde twee middeleeuwse kelders op in de Kortrijkse stadskern, waar we ook met het onderzoek van de zuidelijke Broeltoren belast werden.
We noteerden belangrijke vondstmeldingen door derden, w.o. een verploegde muntschat in Sint-Eloois-Winkel.

Door de vele regens bleven resultaten door luchtfotografie uit. We noteerden een toenemende argwaan van aannemers t.o.v. archeologisch verplicht onderzoek; ze stellen zich defensief op door razendsnelle afgravingen van terreinen met potentiële archeologische waarde.

Volledig verslag: lees hier

Jaarverslag 2011

Voorliggend jaarverslag getuigt van de grote archeologische waarde van de Zuid-West-Vlaamse regio rond Kortrijk.

We verheugden ons op het grootschalig laatste-kansonderzoek in de Gallo- Romeinse vicus van Harelbeke-Stasegem, waar 1700 bodemsporen ingetekend werden. Het decreet van Malta leidde tot de ontdekking van een middeleeuwse hoeve in Beveren-Leie en bracht bevestiging van onze prospectiegegevens in Kuurne. In Kortrijk bracht het vlakdekkend onderzoek bij het Goed Te Bouvekerke aanvullende kennis m.b.t. de Romeinse occupatie en de middeleeuwse bewoning.

De geplande uitbouw van de wijk Overleie in Kortrijk mondde uit in een verhoogde waakzaam; de talrijke nieuwe vondsten worden in 2013 gepubliceerd in het eerste deel van de Archeologische kaart van Kortrijk, wijken Buda en Overleie.

Bijzondere prospectieprojecten in Marke (Torkonjestraat), Rollegem (Klijt- berg) en Waregem (Blauwe Poort) leverden de nodige basisgegevens, die de preventieve opgraving van deze bedreigde sites voorafgaan.

In dit kader werd ook ruime aandacht besteed aan de verdere opmaak van de archeologische kaarten van Bellegem, Kuurne, Menen en Spiere-Helkijn. Luchtfotografie, opgestart in 1970, bracht ook nu weer bijzondere elementen aan het licht, met Waregem-Bieststraat als uitschieter.

Het stadskernonderzoek in Kortrijk werd bekroond met de opgraving van de (nieuwe) Leiepoort, de studie van pottenbakkerij Willemyns en de pijpenfabriek De Bevere. Tal van kleinere vondsten werden ingetekend.

De studie van de Franse linies vestigde onze aandacht op Helkijn en op het Fort Te Clare in Sint-Denijs.

Tot slot was er een melding door derden van een zegelstempel in Lauwe.

Volledig verslag: lees hier





Copyright 2020 © Archeologie Zuid-West-Vlaanderen vzw.